جایگاه علم از منظر قرآن

از آیات قرآن منزلت و جایگاه برجستهٔ علم به خوبی روشن می‏گردد که هیچ مکتبی به اندازهٔ اسلام نسبت به علم تأکید نکرده است؛ زیرا سعادت و کمال حقیقی انسان در گرو خداشناسی و خداپرستی است و آن منوط به علم است.

١- قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ؛ «بگو: آیا آنانی که می‌دانند با آنانی که نمی‌دانند برابراند؟» منظور از دانستن چه نوع دانستنی است؟ منظور از علم در این آیه و آیات دیگر قرآن به معنى دانستن یک مشت اصطلاحات یا روابط مادى در میان اشیا، و به اصطلاح ”علوم رسمى نیست، بلکه منظور از آن معرفت و آگاهى خاصى است که انسان را به ”قنوت؛ یعنى اطاعت پروردگار و ترس از دادگاه او و امید به رحمت خدا دعوت می‌‏کند.

این است حقیقت علم، و علوم رسمى نیز اگر در خدمت چنین معرفتى باشند، آن هم علم خواهد بود و اگر مایهٔ غرور و غفلت و ظلم و فساد در زمین شوند، ”قیل و قالى بیش نیست.

٢- إِنَّمَا یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ؛ «از میان بندگان او تنها دانشمندان (ربّانی) خشیت الهی دارند، بی‌شک خداوند، عزیز و آمرزنده است.» این آیه می‌فرماید: علم سبب خشیت الهی است؛ باید بگوییم علمی که در قرآن مطرح است، غیر از اصطلاح روز است؛ بلکه مراد از علم، دریافت حقیقت و داشتن نورانیّت و بصیرت و حکمت است و دانشمندان بی‌تقوا، در آینهٔ قرآن جاهل‌اند؛ جهل به عظمت پروردگار، جهل به رسالت و تکلیف در دنیا، جهل به هدف آفرینش، جهل به سرنوشت و قیامت.

٣- اَلَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ∗ عَلَّمَ الْاِنْسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ؛ «آن کس که به وسیلهٔ قلم آموخت، آموخت به انسان آنچه را که نمی‌‏دانست.»